Dadermechanismen

Over bekennen en ontkennen

 
Daders kunnen het misbruik bekennen of ontkennen, maar vaker komt het 'grijs' bekennen voor. In het grijze gebied tussen bekennen en ontkennen komen onder andere de hieronder beschreven mechanismen voor.

Rationaliseren
Rationaliseren is het bedenken van een min of meer aannemelijk klinkende reden voor gedrag dat in de ogen van de persoon zelf (en zeker in de ogen van anderen) afkeurenswaardig is. De rationalisatie vervangt als het ware de werkelijke reden, omdat die te confronterend is om tegen anderen en zelfs tegenover zichzelf te bekennen.

De functie van rationaliseren is het eigen gedrag te verklaren, goed te praten of te verontschuldigen, door de oorzaak, de verantwoordelijkheid en/of de schuld af te schuiven en buiten zichzelf te plaatsen, naar bijvoorbeeld anderen (dochter, echtgenote, ouders), omstandigheden (moeilijke jeugd, ziekte, werkloosheid), of drank of drugs.

Voor een deel gelooft de pleger zelf in de eigen rationalisaties, voor een ander deel worden die gebruikt om het eigen geweten te sussen, en voor weer een ander deel om het slachtoffer van goede bedoelingen te overtuigen of de mond te snoeren.

Bagatelliseren
Het bekennen van veel daders gaat gepaard met bagatelliseren: het minimaliseren van de omvang van de gepleegde feiten of het minimaliseren van de effecten van de gepleegde feiten.

Neutraliseren
Zowel rationaliseren als bagatelliseren zijn pogingen van de dader om de ernst van het gebeurde te verminderen in de eigen ogen en in de ogen van anderen. Het zijn 'neutralisatietechnieken'.
Andere neutralisatietechnieken zijn de keuzevrijheid van de ander benadrukken en de afhankelijkheid van de ander ontkennen.
Dit laatste speelt in op opvattingen c.q. illusies over gelijkwaardigheid tussen mensen. De 'relatie' erkennen en tegelijkertijd de pastorale context ervan ontkennen is de meest gebruikelijke vorm.

Op weg naar misbruik
 

Een pastor die de pastorale relatie met een pastorante geseksualiseerd heeft, heeft een aantal keuzen gemaakt die tot dat seksueel gedrag geleid hebben. Daarin worden drie fasen onderscheiden: fantaseren, plannen maken en handelen.

Er zijn grenzen!
Peter Rutter schrijft in zijn boek 'Er zijn grenzen! Seks als machtsmisbruik van hulpverleners met hun vrouwelijke cliënten' een hoofdstuk: 'Mannen in het taboegebied: momentopnamen van een man die de grens overschrijdt.'

Hij schrijft: ‘Seks in het taboegebied begint, onzichtbaar voor de vrouw, met een subtiele verandering in de houding van een man tegenover zijn fantasieën. Bij deze verandering besluit hij dat zijn recht de potentiële werkelijkheid van zijn fantasie te testen, opweegt tegen zijn plicht om seks buiten zijn relatie met zijn protégé te houden. Zijn seksuele belangstelling voor haar, die aanvankelijk verbannen was naar zijn fantasiewereld, begint in toenemende mate op te dringen naar de fysieke en psychologische ruimte die zij delen. Hij begint anders naar haar te kijken, haar op de proef te stellen om te zien of zij zijn geleidelijke, geheime herdefiniëring van hun relatie tot één die seksueel contact omvat, zal accepteren. Met elke stap overtuigt de man in de machtspositie geleidelijk zichzelf, en hoopt ook de vrouw te overtuigen, dat verbodsbepalingen op seksualiteit in vertrouwensrelaties genegeerd kunnen worden.’
Uit: 'Er zijn grenzen!’, door Peter Rutter

Helder beschrijft Peter Rutter daarna de fase van het fantaseren. Hij onderscheidt daarin de volgende stappen:

• Ik neem haar eens goed op
• Ik vraag me af of zij in mij geïnteresseerd is
• Ik vraag me af hoe het zou zijn om haar aan te raken
• Ik kan het niet laten over haar te fantaseren als ik niet bij haar ben
• Ik zal haar eens vragen naar haar seksuele leven
• Ik zal haar vragen of zij fantasieën over mij heeft
• Ik zal beginnen de fysieke ruimte tussen ons kleiner te maken en kijken hoe zij reageert
• Ik zal mijn suggestie openlijker maken, in de hoop dat ze erop in zal gaan
• Ik geloof dat ze zich werkelijk verleidelijk gedraagt ten opzichte van mij
• Ik fantaseer erover hoe ik haar precies zal verleiden
• Praktische overwegingen: kan ik het ongestraft doen?
• Morele overwegingen: kan iets dat zo goed voelt zo verkeerd zijn?
• De laatste morele overweging: de stem van het ego (het gegeven dat je diep van binnen weet dat het niet klopt)
• Alle remmen los: de beslissing om door te zetten
• De daad zelf

Peter Rutter gaat uitgebreid in op de verschillende stappen. Omdat het zeer verhelderend is wat hij schrijft, maar het boek niet meer verkrijgbaar is, hebben wij de beschrijvingen overgenomen in een PDF-document, dat u hier kunt lezen.