Een gemeentelid neemt de pastor in vertrouwen. Hij/zij wordt een steun en toeverlaat.
Dan wordt geleidelijk de grens van een gewoon pastoraal contact overschreden. Er ontstaat een persoonlijke, intieme verhouding die in een professionele relatie niet thuishoort. De pastor maakt misbruik van zijn macht en van het vertrouwen van het gemeentelid. En dat kan niet.

Seksueel misbruik in een pastorale relatie
 

Wanneer in de vertrouwensrelatie tussen pastor en gemeente- of parochielid seksuele toespelingen worden gemaakt of seksuele handelingen worden gepleegd dan wel uitnodigingen tot seksueel contact worden gedaan, spreken we van seksueel misbruik in een pastorale relatie. De pastor maakt de pastorale relatie met het gemeente- of parochielid ondergeschikt aan het bevredigen van eigen lust, behoeften, machtsgevoel e.d.

Door het verschil in positie ligt de verantwoordelijkheid voor het bewaken en bewaren van de grenzen in het contact allereerst bij de pastor. Grensoverschrijding door een pastor is daarmee niet zomaar iets tussen twee mensen, maar misbruik van een machtspositie.
Een term als 'overspel' doet hier niet ter zake, omdat overspel slechts aanduidt wat vanuit een bepaalde visie op het huwelijk geoorloofd is, zonder in te gaan op de pastorale context.

De pastor
Seksueel misbruik 'overkomt' de pastor niet zomaar. Er is bijna altijd sprake van een glijdende schaal, van fantaseren naar plannen maken naar handelen. Het begint meestal non-verbaal met blikken en gebaren, vervolgens met kleine overschrijdingen zoals het vertellen van persoonlijke dingen, het laten uitlopen van gesprekken en het uitwisselen van geschenken, tot het verkleinen van de fysieke ruimte, aanrakingen, vragen naar het seksuele leven, het fantaseren over seksuele gemeenschap en soms de gemeenschap zelf.
U kunt daarover meer lezen op de pagina Dadermechanismen.

Deze omschrijving omvat ook die situaties waarbij het initiatief kwam van de kant van het gemeente- of parochielid. Ook wanneer iemand ‘het zelf gewild heeft’, is er sprake van misbruik. In een hulpverleningsrelatie is het namelijk heel begrijpelijk dat een hulpvraagster of -vrager verliefd wordt op de hulpverlener. Daarbij spelen allerlei mechanismen een rol. Van een hulpvraagster of -vrager kan niet worden verwacht dat zij of hij die kent en doorziet. Van de hulpverlener/pastor echter mag dat zeer zeker wel verwacht worden. Het is aan de meermachtige persoon ervoor te waken dat er geen grensoverschrijdingen plaatsvinden.

Wordt een pastoraal contact geseksualiseerd en de relatie gebruikt voor de eigen behoefte van de pastor, dan verliest de pastor zijn professionele objectiviteit en dus het vermogen om een goede pastor voor de ander te zijn. Dat betekent per definitie het einde van de vertrouwensrelatie tussen pastor en gemeente- of parochielid. Het gevolg is dat het gemeentelid of de hulpvrager, in plaats van hulp te krijgen, er een probleem bij krijgt. Een probleem dat lastig en belastend is.

Het gemeente- of parochielid
Vaak wordt gezegd: ‘Het overkomt mij niet’, en ‘Daar ben je toch zelf bij’. Maar misbruik begint zo geleidelijk en ongemerkt dat het vaak pas achteraf als zodanig herkend en erkend wordt door het gemeente- of parochielid. Zij/hij bevindt zich in een kwetsbare situatie. Bij een hulpvraag maakt zij of hij zich bovendien afhankelijk van de aandacht en toewijding van de pastor, waarbij ook behoefte is aan warmte en geborgenheid.

Bij seksueel misbruik wordt de behoefte door de pleger niet (h)erkend als een normale behoefte of het wordt geduid als een uitnodiging tot seksualiseren van de relatie. Soms waren misbruikten al eerder slachtoffer van misbruik in een afhankelijkheidssituatie, bijvoorbeeld thuis of op school. De kans op herhaling is dan groter. Zij/hij heeft immers niet van vroeger uit grenzen kunnen leren stellen. Bovendien zoekt het gemeente- of parochielid ook een soort reparatie van wat in het verleden is gebeurd.

Het klimaat in de gemeente
Naast het aandeel van de pastor en het gemeente- of parochielid zijn er andere factoren die op een meer indirecte wijze bijdragen aan het ontstaan van seksueel misbruik in een pastorale relatie. Deze factoren hebben te maken met het klimaat binnen een gemeente, de wijze waarop men met elkaar omgaat, en gegroeide regels en gewoonten. Hoe kijken we tegen de predikant aan, welke plaats geven we hem of haar, is het mogelijk nee te zeggen of kritiek te hebben? Hoe open is de communicatie? Is er uitwisseling in de kerkenraad over beleid, tijdsbesteding, wie bezocht worden? Is er sprake van een vriendschap tussen de predikanten en de vrijwilligers? Hoe is de beeldvorming over mannen en vrouwen, wat is het taalgebruik (al of niet inclusief), is het gezinsdenken de norm? Hoe staat het met de professionaliteit van de pastor, omgaan met risico’s van het vak: huisbezoek thuis, omgaan met nabijheid, onderscheid privé en werk, afgrenzing van het pastorale contact, eigen onvervulde behoeften, eigen seksualiteit, spirituele voeding? Het zijn allemaal zaken die van invloed zijn op het klimaat binnen een gemeente.

Bij seksueel misbruik tussen een pastor en een gemeentelid gaat het niet om iets tussen alleen deze twee personen, maar is de hele gemeente beschadigd.

Schade
 

Uit bijna alle verhalen van vrouwen en mannen die een seksuele relatie met hun pastor hebben gehad, blijkt dat dit beschadigend was en soms traumatisch. Dat is meestal niet een inzicht dat er direct is. De pastorale relaties waarin zoiets gebeurt, zijn meestal relaties waarin ook goede dingen gebeuren. Het is moeilijk afstand te nemen en te kijken naar wat óók gebeurt en wat uiteindelijk veel meer bepalend is.

Het kan geruime tijd duren eer mensen het woord 'misbruik' in de mond kunnen en durven nemen. Dat komt door de afhankelijkheid van het gemeente- of parochielid en de loyaliteit ten opzichte van de pastor. Zij/hij is geneigd het gebeurde te ontkennen of te verzachten. Zij/hij gunt hem de plaats in de gemeente, want het is zo’n goede pastor, de preken zijn zo goed. Tegelijkertijd echter groeit het gevoel van gebruikt, misbruikt te zijn en moet voorkomen worden dat anderen ditzelfde overkomt.